Tháp Champa - Kiến trúc văn hóa độc đáo của người Chăm trên đất Việt 占婆塔——越南占族人的特色文化建筑

古朴的占婆塔被认为是占族艺术文化精髓的杰作，虽然保存至今的不多，但每座塔都是越南古占族人独特建筑的历史见证。
Được coi là kiệt tác chắt lọc tinh hoa văn hóa nghệ thuật Chăm, những ngôi tháp Champa cổ kính tuy còn lại không nhiều nhưng mỗi ngôi tháp chính là những bằng chứng lịch sử về một nền kiến trúc độc đáo của người Chăm cổ trên đất Việt.

沿着越南中部各省一路走去，不难看到具有庄严而神秘之美的占婆塔。占婆塔也被称为占塔，占婆塔是占婆塔庙建筑群中的一部分，属于占族（生活在越南中南部地区）宗教信仰建筑。占婆塔庙长期以来一直被视为占族人宗教信仰的产物。历经沧桑岁月和战争破坏，现仅存约50座占婆塔，其中最“年轻”的塔也有500到600年历史，有的塔历史长达千年。
Đi dọc các tỉnh miền Trung, dễ dàng bắt gặp những ngôi tháp Champa với vẻ đẹp uy nghiêm và kỳ bí. Tháp Champa, hay còn gọi là tháp Chăm, tháp Chàm là một công trình thuộc thể loại kiến trúc đền tháp Champa, thuộc kiến trúc tôn giáo tín ngưỡng của dân tộc Chăm (còn gọi là dân tộc Chàm, sinh sống ở miền Nam Trung Bộ Việt Nam). Đền tháp được xem là sản phẩm tôn giáo tín ngưỡng của người Chăm từ lâu đời. Trải qua thăng trầm thời gian và sự tàn phá của chiến tranh, hiện chỉ còn lại khoảng 50 tháp Champa còn tồn tại. Những ngôi tháp “trẻ” nhất cũng có tuổi đời 5 trăm đến 6 trăm năm, có ngôi tháp tới cả nghìn năm tuổi. 
同样是受到印度教影响且带有印度教建筑风格，但柬埔寨的吴哥寺、拜翁寺或者印度尼西亚、印度的其他神庙通常用石头砌成，而占族人的塔庙完全由砖头砌成。占婆塔采用无砂砖建塔技术，让塔楼维持千年的寿命，屹立不倒，成为了世界上独一无二的建筑类型，也成为了备受国内外科学家关注的谜团。越南科学家与波兰、法国、意大利科学家一起寻找其中的奥秘，逐渐揭开了关于古占族人建塔的历史。
Cùng ảnh hưởng và mang đặc trưng của kiến trúc Ấn Độ giáo, nhưng nếu như đền Ăng-ko Vát, Bay-on… ở Campuachia hay các đền thờ thần khác ở Indonesia, ở Ấn Độ thường được làm bằng đá thì đền tháp của người Chăm lại được làm hoàn toàn bằng gạch. Với kỹ thuật xây tháp bằng gạch không vữa mà vẫn giữ cho những ngọn tháp có tuổi thọ cả nghìn năm, sừng sững cùng thời gian, tháp Chăm trở thành một loại hình kiến trúc độc nhất vô nhị trên thế giới, là bí ẩn hấp dẫn bao nhà khoa học trong nước và quốc tế. Các nhà khoa học Việt Nam cùng với các nhà khoa học Ba Lan, Pháp, Ý đi tìm câu trả lời và những tri thức của người Champa xưa trong việc xây đền tháp cũng dần được hé mở.
研究表明，越南的占婆塔采用未经烧制的裸砖，取用当地土壤与特殊材料混合，使砖头多孔、质轻。然后将砖头浸入水中搓揉、压实，让一块块砖粘合、重叠、对齐，形成一整块粘土，晾干后烧制成一整块土砖。关于粘合剂的成分，研究员最近的研究表明，占族人用来建塔的粘合剂采用创新方法，用植物制成。也许正因为如此，人们把占婆手艺人称为“砖艺大师”。
Kết quả nghiên cứu cho rằng, tháp Champa của người Việt được xây dựng bằng gạch mộc chưa nung, những viên gạch được lấy từ đất của địa phương trộn với các nguyên liệu riêng khiến gạch có độ xốp, nhẹ. Gạch sau đó được nhúng nước rồi xát và ép để viên này dính sát với viên kia, chồng lên và so le với nhau để tạo thành một tổng thể đất sét đồng chất, sau đó để phơi khô và cho nung cả khối. Về thành phần chất kết dính, những nhà nghiên cứu gần đây cho rằng chất kết dính được người Chăm dùng để xây tháp được làm từ thực vật, một cách làm rất sáng tạo. Có lẽ vì thế mà người ta mệnh danh những nghệ nhân Champa là “bậc thầy của nghệ thuật xây gạch”. 
越南国家文化遗产委员会委员、东南亚研究所吴文盈说：“我们看塔庙，可以清楚地看到人们用砖头砌塔，但是我们也能明显感受到砖块之间好像没有缝隙，用刀插进去也找不到砖之间的缝隙。在这些砖墙上，人们能触摸到非常精致的图案和人像。这种让砖头无缝贴合的技术，这种砖头的触感想必只有占婆才有，东南亚其他地区是没有的，甚至在全世界也绝无仅有。”
Ông Ngô Văn Doanh, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, Ủy viên Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia Việt Nam cho biết: “Chúng ta nhìn vào các đền tháp, thấy rõ ràng người ta xây bằng gạch, nhưng chúng ta cảm thấy hình như giữa các viên gạch không có mạch, lấy dao tích vào cũng không lạch được vào mạch xây. Trên các tường gạch ấy, người ta chạm những hoa văn, hình người rất tinh tế. Kỹ thuật xây gạch liền sát như thế, chạm trên gạch, chắc chỉ có Champa mới có, khu vực Đông Nam Á không có, thậm chí trên thế giới không có”.

千百年以后的今天，塔砖的颜色依然鲜红，像崭新的一样，塔身外的图案还是保留着精美的雕刻装饰线条。精心仔细雕刻在砖上的鸟雀、舞女、花叶、众神等，在建筑工程技术中极为罕见。占族人没有把用来装饰的外壳铺在砖上，而是直接凿刻在烧制完成的砖墙上。正是这一独特之处展示了古占族雕刻家的创造力、心灵手巧和细心，使占婆塔成为完美独特、具有占婆文明特色的艺术作品。
Sau hàng trăm và nghìn năm, màu gạch của tháp vẫn đỏ tươi như mới. Hoa văn trên mặt ngoài tháp vẫn giữ được đường nét trang trí chạm khắc, đẽo gọt tinh xảo. Đó là hình chim muông, vũ nữ, hoa lá, các vị thần… được chạm khắc ngay trên gạch một cách tỉ mỉ và công phu, một điều ít thấy có trong kỹ thuật xây dựng và kiến trúc. Người Chăm không dùng các lớp vỏ trang trí ốp vào gạch mà đục, khắc trực tiếp vào tường gạch đã được nung xong. Chính điểm độc đáo này đã cho thấy sự sáng tạo, khéo léo và tỉ mỉ của những nhà điêu khắc Chăm cổ, làm cho những ngôi tháp Chăm trở thành những tác phẩm nghệ thuật hoàn hảo, độc đáo và mang sắc thái riêng biệt của văn minh Champa. 
古占族人认为世界是方形的，周围环绕着山脉和海洋，中间是一根穿过太阳的轴线。因此，占婆塔庙的建筑特点都模仿了这种观念。每座塔通常只有一扇门，面朝太阳升起的方向——东方，塔身主要按照方形布局建造。
Người Chăm cổ quan niệm thế giới có hình vuông, xung quanh là núi và đại dương bao bọc, chính giữa là một trục xuyên đến mặt trời. Vì thế, đặc điểm kiến trúc các ngôi đền tháp Champa đều mô phỏng theo quan niệm đó. Các ngôi tháp thường chỉ có một cửa duy nhất, được mở ở hướng mặt trời mọc là hướng Đông và tháp chủ yếu được xây dựng theo bố cục hình vuông. 

作为广南省维川县维富乡大型占婆塔庙遗址的代表，美山圣地久负盛名。1999年，美山遗址被联合国教科文组织列入世界文化遗产名录。这个遗迹区有一片塔庙，隐藏在深林中，曾经是祭祀场所，也是古代占婆王朝的文化信仰中心。美山圣地被认为是印度教在东南亚地区的主要寺庙中心之一。这里的塔庙与塔身砖墙上精致的雕刻图案完美结合，使美山塔庙更加美丽生动，展现出占婆艺术风格最鲜明的特点。
Tiêu biểu trong số những di tích đền tháp Champa lớn, nổi tiếng là di tích Thánh địa Mỹ Sơn, thuộc xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam. Năm 1999, di tích Mỹ Sơn đã được tổ chức UNESSCO công nhận là di sản văn hóa thế giới. Khu di tích này với hàng loạt đền tháp được phát hiện ẩn trong rừng sâu, nơi đây từng là địa điểm diễn ra các lễ cúng tế và là trung tâm văn hóa - tín ngưỡng của vương triều Champa xa xưa. Thánh địa Mỹ Sơn được coi là một trong những trung tâm đền đài chính của Ấn Độ giáo ở khu vực Đông Nam Á. Các đền tháp ở đây có sự kết hợp hài hòa với những mô típ chạm trổ tinh xảo trên các mảng tường gạch ngoài tháp đã tạo cho quần thể đền tháp Mỹ Sơn vẻ đẹp mỹ miều, sinh động, mang những nét đặc trưng nhất của các phong cách nghệ thuật Champa.

占婆塔建筑是古代占婆王国存在和繁荣发展的历史见证，同时有助于为当今越南民族文化宝库带来独特的文化之美。占婆的塔庙和雕塑群是东南亚地区最大且最具价值的古代艺术文化代表，是当之无愧的世界文化遗产。
Kiến trúc đền tháp Chăm chính là những bằng chứng lịch sử cho sự tồn tại và phát triển hưng thịnh của đế chế người Champa cổ, đồng thời đã góp phần mang đến những vẻ đẹp văn hóa đặc sắc trong kho báu văn hóa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam ngày nay. Hệ thống tháp và tượng Chăm là đại diện cho nền văn hóa nghệ thuật cổ lớn nhất, có giá trị nhất của khu vực Đông Nam Á, xứng đáng là di sản văn hóa thế giới.
如今，占族的传统节日和布满苔藓且古朴的占婆塔因其神秘依旧有种特殊的魅力和奇特的美感。历经历史浮尘，占婆塔依然傲然挺立，坚韧不拔，与时间和历史共存，如同瑰宝一般被留存和保护着，见证着S形土地上占族人奇妙的建筑雕刻才能。 
Ngày nay, những lễ hội Chăm cùng những ngọn tháp rêu phong, cổ kính luôn có sức hút đặc biệt bởi sự bí ẩn cũng như vẻ đẹp lạ lùng. Trải qua thăng trầm của lịch sử, tháp Chăm vẫn kiêu hãnh và bền bỉ tồn tại cùng thời gian và lịch sử, được gìn giữ và nâng niu như một báu vật minh chứng cho tài năng kiến trúc và điêu khắc kỳ diệu của người Chăm trên dải đất hình chữ S.