24 tiết khí: Bộ lịch thông thái của người Trung Quốc cổ đại 二十四节气：蕴含中国先民智慧的古老历法

“春雨惊春清谷天，夏满芒夏暑相连。秋处露秋寒霜降，冬雪雪冬小大寒。” 这首朗朗上口的《二十四节气》歌，对于中国人来说都很熟悉。在举世瞩目的北京冬奥会开幕式上，二十四节气作为开幕式的倒计时短片，展示了“中国式”的浪漫美学，也展示了这一中国古老历法的独特文化魅力。

Tại lễ khai mạc Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh thu hút sự chú ý của toàn thế giới, hai mươi tư tiết khí đã được sử dụng làm video đếm ngược cho lễ khai mạc, thể hiện nét thẩm mỹ lãng mạn của "phong cách Trung Quốc" và nét hấp dẫn trong văn hóa đếm lịch độc đáo của người Trung Quốc cổ đại.

农耕生活与大自然的节律息息相关。二十四节气形成于中国黄河流域，黄河中下游地区四季分明，随着季节轮转，气象、物候循环往复，古人通过不断观察、记录这些特征，逐渐用来标识农业生产，趋吉避险。正是主要基于这一区域的气象、物候和天文等自然现象，古人摸索、总结出了流传至今的二十四节气。 

Cuộc sống canh tác của người nông dân vốn gắn liền với nhịp điệu của tự nhiên. 24 tiết khí được hình thành ở lưu vực sông Hoàng Hà của Trung Quốc. Trung và hạ lưu sông Hoàng Hà có bốn mùa rõ rệt. Với sự luân chuyển của các mùa, các chu kỳ khí tượng và thời tiết cũng lặp đi lặp lại. Người xưa liên tục quan sát, ghi lại những đặc điểm này và dần dần sử dụng để xác định thời điểm thích hợp cho sản xuất nông nghiệp hay báo hiệu điềm lành, tránh nguy hiểm. Chủ yếu dựa vào các hiện tượng tự nhiên như khí tượng, thời tiết và thiên văn học tại khu vực này mà người xưa đã khám phá và đúc kết ra 24 tiết khí được truyền lại cho đến ngày nay.

二十四节气的起源和完善，经历了一个漫长的演变过程。专家考证，自西周开始，古人就使用春夏秋冬以表示四季冷暖，至今已沿用2000多年。在二十四节气中，最开始确定的是冬至和夏至，具体来说，是通过观测日影来实现的。先民用直立的土圭来观测日影，也就是将一根竹竿直立于地上，夏至这天太阳的日影最短，以后又逐渐增长，冬至这天竹竿的影子最长。土圭所投射的日影一年中有最长与最短两个极致，故称之为“至”。后来，古人又发现，一年中有两天的日影一样长，这就是春分和秋分。 

Sự hình thành và hoàn thiện của 24 tiết khí diễn ra trong một thời gian dài. Các chuyên gia  xác minh rằng từ thời Tây Chu, người xưa đã dùng xuân, hạ, thu, đông để phân chia 4 mùa, cho đến nay đã trải qua hơn 2.000 năm. Trong số 24 tiết khí, đông chí và hạ chí được xác định đầu tiên bằng cách quan sát bóng nắng của Mặt Trời. Người cổ đại quan sát bóng nắng Mặt Trời bằng cách đặt cọc đất hoặc cây tre dựng đứng trên mặt đất, bóng nắng của Mặt Trời vào ngày hạ chí là ngắn nhất, sau đó dài dần và dài nhất vào ngày đông chí. Bóng Mặt Trời của cọc đất có hai thái cực dài nhất và ngắn nhất trong năm nên được gọi là "chí". Sau đó, người xưa phát hiện có hai ngày trong năm mà bóng nắng của mặt trời có độ dài bằng nhau, đó là Xuân phân và Thu phân.

现在的河南登封观星台天文遗址里的周公测景台是二十四节气诞生最早的实物见证，也让登封成为二十四节气农耕、民俗等文化的核心发源地。当年周公姬旦正是在这里测日影、定地中，并由此确立了二十四节气中的“两分两至”日。

Đài quan sát Chu Công thuộc Di chỉ thiên văn Đài thiên văn Đăng Phong ở Hà Nam là minh chứng vật lý sớm nhất về sự ra đời của thuật ngữ 24 tiết khí, đồng thời cũng đưa Đăng Phong trở thành mảnh đất khai sinh nền văn hóa nông nghiệp, phong tục dân gian gắn liền với 24 tiết khí. Năm đó, Chu Công Cơ Đán đã đo bóng nắng của Mặt Trời, từ đó thiết lập "lưỡng phân lưỡng chí" (Xuân phân, Thu phân, Hạ chí, Đông chí) trong 24 tiết khí.

夏至和冬至的提出，相当于把一年作了二等分。随着天文历法和物候观测的经验积累，、古人进一步把一年作了八等，即出现四立（立春、立夏、立秋、立冬）和四仲（春分、秋分、夏至、冬至）8个节气。二十四节气则是在此基础上进一步细化慢慢形成，到战国时期臻于完善。在西汉时期成书的《淮南子》中，二十四节气系统基本定型，成为人们开展农耕生产的重要知识。 

Đề xuất về Hạ chí và Đông chí tương đương với việc chia thời gian 1 năm thành hai phần bằng nhau. Với sự tích lũy kinh nghiệm về lịch thiên văn và quan sát khí hậu, người xưa chia năm thành 8 bậc, tức là có 8 tiết khí gồm Tứ Lập (Lập Xuân, Lập Hạ, Lập Thu, Lập Đông) và Tứ Trọng (Xuân phân, Thu phân, Hạ chí và Đông chí). 24 tiết khí đã dần được hình thành trên cơ sở này và được hoàn thiện trong thời Chiến Quốc. Trong cuốn sách "Hoài Nam Tử" được viết vào thời Tây Hán, về cơ bản hệ thống 24 tiết khí đã được định hình và trở thành kiến ​​thức quan trọng giúp người dân sản xuất nông nghiệp.

作为一种农时制度安排，二十四节气在古代农耕生产中发挥了重要作用。在农业生产实践中，劳动人民还总结出一些生动活泼、便于传唱的节气谚语。比如，“春打六九头，遍地走耕牛”“清明忙种麦，谷雨种大田”“大暑不暑，五谷不起”等凝结了劳动智慧的谚语，成为农业活动的生动向导；而“春风有雨病人稀”“白露不露身”“三九补一冬，来年无病痛”等与二十四节气交融在一起、有关养生保健的谚语，至今仍在民间广为流传。这些富有文化内涵的谚语也正体现了中国人特有的浪漫情怀和文化魅力。 

Là một phương pháp sắp xếp nông vụ, 24 tiết khí đóng một vai trò quan trọng trong sản xuất nông nghiệp thời cổ đại. Trong thực tiễn sản xuất nông nghiệp, người lao động cũng đã đúc kết một số câu tục ngữ sinh động, dễ hát về tiết khí. Ví dụ, những câu tục ngữ: "Lập xuân, trâu cày đi khắp nơi", "Thanh minh bận trồng mạch, Cốc vũ trồng ruộng lớn", "Đại thử không nóng, ngũ cốc không lên” kết tinh trí tuệ lao động và trở thành kim chỉ nam sinh động cho hoạt động nông nghiệp. Những câu tục ngữ mang nội hàm văn hóa phong phú này cũng phản ánh tình cảm lãng mạn độc đáo và nét duyên dáng trong văn hóa của người Trung Quốc.

2010年，联合国将中国传统二十四节气之一的“谷雨”日定为“联合国中文日”。2016年11月，二十四节气被列入联合国教科文组织人类非物质文化遗产代表作名录。 

Năm 2010, Liên hợp quốc đã chỉ định ngày "Cốc vũ", một trong 24 tiết khí Trung Quốc, là "Ngày tiếng Trung của Liên hợp quốc". Tháng 1/2016, 24 tiết khí đã được đưa vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại được UNESCO công nhận.